Inleiding

Een COMPLEX bestaande uit de SLUIS (zgn. Sluis I) gebouwd in 1893 en hersteld in 1935 en het SLUISWACHTERSHUIS uit 1893. De waterloop heeft het karakter van trekvaart behouden door de aanwezigheid van een jaagpad op de zuidelijke oever. De vaart mondt uit in de Oude Drait en vormde het zgn. eerste pand van de Drachtster Compagnonsvaart. In dit kanaal, dat tussen het vm. Buurtsterverlaat en Frieschepalen is gedempt, lagen vijf schutsluizen, waarvan geen enkele andere bewaard is gebleven.

Eerder lag ter plaatse van het Buitenstverlaat een sluis uit 1642. Aanvankelijk hadden de gemeenten Smallingerland, Opsterland en Ooststellingwerf de Compagnonsvaart grotendeels in eigendom en beheer. Om te komen tot de voltooiing van het net van waterwegen heeft de provincie de waterloop overgenomen. De nieuwe aanleg van sluis en woning in 1893 in opdracht van de Provinciale Waterstaat Friesland met het Hoendiep in Groningen via de Wilpster Hoofdvaart - Jonkersvaart - Leekster Hoofddiep en de Drentse Hoofdvaart in Drenthe via het Veenhuizer Kanaal. Bij het complex hoort ook een smalle ijzeren ophaalbrug over de sluiskolk, die in 1935 werd vervangen door de huidige brug met gelijke maatvoering: deze brug valt buiten bescherming wegens ondergeschikt belang. De op het perceel van de sluiswachterswoning gelegen werkplaats, garage en aangebouwde bijkeuken vallen buiten de bescherming vanwege ondergeschikt belang en te geringe ouderdom.

Waardering

Het complex bestaande uit sluis en sluiswachtershuis uit 1893 is van algemeen cultuurhistorisch belang:

- als bijzondere uitdrukking van de sociaal-economische ontwikkeling van Drachten, die samenhangt met de turfvaart sedert de 17de eeuw,

- als bijzondere uitdrukking van de waterstaatkundige ontwikkeling, die samenhangt met de verbetering van het net van waterwegen in Zuidoost Friesland met Drenthe en Groningen,

- als waterstaatkundig complex in de Drachtster Compagnonsvaart dat bewaard is gebleven,

- als karakteristieke, gestandaardiseerde typologische eenheid van sluis en sluiswachterswoning,

- vanwege de redelijke mate van gaafheid van de samenstellende onderdelen van het complex,

- vanwege de historisch-ruimtelijke relatie met de Drait aan de monding van de trekvaart de Drachtstervaart,

- vanwege de hoge mate van visuele gaafheid,

- vanwege de hoge mate van zeldzaamheid, als enig overgebleven sluis in dit kanaal.